*वक्रतुंड साहित्य समूह सदस्य ज्येष्ठ लेखक कवी डॉ.सतीश शिरसाठ लिखित अप्रतिम लेख*

*गाडगेबाबांची अभिनव संवाद कौशल्ये( Innovative Communication Skills of Gadgebaba.*
…….

गाडगेबाबा हे भारतीय समाजाला पडलेलं सोनेरी स्वप्न आहे.समाजातील उपेक्षित,वंचित, आदिवासी,स्त्रिया, खेडूत आणि वेगवेगळया स्वरूपाच्या संवेदना गोठून गेलेल्यांच्या प्रबोधनाबरोबरच त्यांच्यातील आत्मविश्वास जागवून त्यांना सवयंनिर्भर बनवण्याचे कार्य त्यांनी आयुष्यभर केले. १८७३ ते १९५६ हा त्यांचा जीवनकाळ होता.लहानपणी वडीलांचे छत्र हरवल्यावर त्यांनी जो समाज पाहिला,त्यातून सामाजिक विषमता आणि अंधश्रद्धा यांच्याविरुद्ध त्यांनी केलेले संघर्ष,हे सारे बदलण्यासाठी स्वतःशी साधलेला आत्मसंवाद, कीर्तनाच्या स्वरूपात जनसंवाद आणि इतर कार्यातून कोणत्याही चॅनेलशिवाय त्यांनी समाजात नैतिक मूल्यांची प्रतिष्ठापना केली.तो अभिनव संवाद सिद्धांत समजला जातो.
गाडगेबाबांनी पुढील माध्यमांतून आपली अभिनव संवाद कौशल्ये व्यक्त केली ;
* कीर्तन- अतिशय साधे,काळजाला भिडणारे आणि लोकांच्या
हिताची भाषा सांगणारे
शब्द त्यांनी कीर्तनातून पेरले.

* पत्रव्यवहार- शाळेचा उंबरठाही न चढलेले गाडगेबाबा आपले विचार इतरांना सांगून त्यांच्याकडून पत्रे लिहून घेत. सामाजिक विषमता, पैसा आणि इतर साधनांची उधळपट्टी थांबवा,माणसाला देवपण देऊ नका, असे संदेश ते पत्रांतून देत.
* समाजकार्याचे संस्थाकरण आणि समाज कार्य करणा-या व्यक्तिंना सहकार्य- सामाजिक, शैक्षणिक तसेच समाजहिताची कामे करणाऱ्या अनेक व्यक्ति आणि संस्थांना त्यांनी सर्व प्रकारचे सहकार्य करून त्यांना स्वयंपूर्ण केले.
* गाडगेबाबांचा संदेश आणि त्यांचे मिशनरी कार्य – गाडगेबाबांच्या शब्दांतील रोकडा धर्म त्यांच्या मानवतावादी सामाजिक कार्याचे दर्शन घडवतो.बाबांचे अतुलनीय कार्य पाहून डाॅ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी त्यांचे हे कार्य मिशनरी वृत्तीचे आहे असा निर्वाळा दिला.
* नियतकालिकातून केलेले कार्य- ‘ जनता जनार्दन ‘ या नियतकालिकातून गाडगेबाबांच्या सामाजिक कार्याचे दर्शन ठायी ठायी दिसते.
संवादाचे अनेक पुस्तकी
सिद्धांत आहेत. गाडगेबाबांनी विकसित केलेला नैतिक मूल्यांचा प्रसार ‘ हा त्यापेक्षा श्रेष्ठ वाटतो.
संदर्भ-
१) श्री.संत गाडगे महाराज- इरगोंडा पाटील.
२) श्री.संत गाडगे बाबा – प्रबोधनकार के.सी.ठाकरे.
३) श्री.गाडगे महाराज- गोपाल नीलकंठ दांडेकर.
४) लोकशिक्षक गाडगेबाबा – डाॅ.रामचंद्र देखणे.
५) श्री.देवकी नंदन गोपाला- गो.नी.दांडेकर.
६) श्री.गाडगे महाराज गौरव ग्रंथ- संपादक- प्राचार्य रा.तु .भगत.
७) गाडगेमहाराजांची पत्रे – इरगोंडा पाटील.
@ प्रा.डाॅ.सतीश शिरसाठ, सेवानिवृत्त प्राध्यापक, सावित्रीबाई फुले पुणे विद्यापीठ, पुणे
मोबाईल- ९९७५४३५१५२