*भ्रष्टाचारविरोधी जनआक्रोश समिती महाराष्ट्र राज्य पश्चिम महाराष्ट्र उपाध्यक्ष तथा माहिती अधिकार नियोजन समिती सांगली जिल्हा संस्थापक अध्यक्ष अहमद नबीलाल मुंडे यांचा लेख*

*पदयात्रा*

पदयात्रा म्हणजे राजकारणी किंवा प्रमुख नागरिकांनी समाजातील विविध घटकांशी अधिक जवळून संवाद साधण्यासाठी, त्यांच्याशी संबंधित समस्यांबद्दल शिक्षित करण्यासाठी आणि त्यांच्या समर्थकांना प्रेरित करण्यासाठी चालवलेला एक पदयात्रा. पाद यात्रा किंवा ‘पद तीर्थ’ हा हिंदू धार्मिक तीर्थस्थळी जाणाऱ्या पादचाऱ्यांसाठी देखील वापरला जातो.
पदयात्रा म्हणजे राजकारणी किंवा प्रतिष्ठित नागरिकांनी समाजाच्या विविध भागांशी अधिक जवळून संवाद साधण्यासाठी, त्यांच्याशी संबंधित समस्यांबद्दल शिक्षित करण्यासाठी आणि त्यांच्या समर्थकांना प्रोत्साहन देण्यासाठी केलेला प्रवास आहे. पदयात्रा किंवा पायी तीर्थक्षेत्रे ही हिंदू धार्मिक तीर्थक्षेत्रे किंवा तीर्थक्षेत्रे आहेत.
माऊलींचा जयजयकार करत पंढरपूर. आळंदी. याठिकाणी किंवा अशा अनेक ठिकाणी येणारे भाविक देवाच्या ओढीने पाउले चालती भकतीचया ओढीने असे चालणारे भाविक आपल्या मनातील भावना भक्ति समाजातील मनातील देवांचे स्थान सिध्द करण्यासाठी दूरदूर पायी चालतात ऊन वारा पाऊस कधी पोटभर खाऊन कधी अर्धपोटी उपाशी राहून आपला प्रवास करत असतात त्याला पदयात्रा असं म्हणलं जातं. यामध्ये कोणताही स्वार्थ नसतो असतं ते फक्त देवाला भेटण्याची ओढ ‌.
पदयात्रा आज फॅशन झाली आहे कोणी शेतकरी यांच्यासाठी. कोणी बांधकाम कामगार यांच्यासाठी. जनतेची सहानुभूती घेण्यासाठी. जनतेशी संवाद साधण्यासाठी. आपल्या कामांचा प्रचार प्रसार करण्यासाठी. जनतेच्या सुखा दुःखाची आम्हाला किती काळजी आहे हे भासविणयासाठी. आपल्या माग किती लोक आहेत किती लोकांचा आपणांस पाठिंबा आहे हे सिद्ध करण्यासाठी. अशा विविध स्वार्थासाठी हे सर्वजण पदयात्रा काढतात. आणि आपणं जागोजागी यांच्या स्वागतासाठी यांच्या वाटेकडे डोळे लावून वाट पाहत असतो. अरे अरे एवढा मोठा नेता आपल्यासाठी बिन चप्पल घालता पदयात्रेत चालत आहे. गाडीत बसत नाही. गोरगरीब लोकांच्या सोबत जेवण. चर्चा. करतो. त्याला किती त्रास होत असेल. हे आपणांस आत्ता कळलं . शेतकरी. बांधकाम कामगार. संघटीत कामगार. असं विविध क्षेत्रात काम करणारे समाजातील कित्येक लोक ऊन वारा पाऊस. उपाशी राहून. रोज आपला आणि आपल्या कुटुंबाचा उदरनिर्वाह चालवत असतात त्यांची कदर आपणांस कधीच झाली नाही पण एखादा नेता पदयात्रेत बाहेर पडला की आपला जीव कासावीस होतोय काय मन मोठ आहे आपलं.
भारत छोडो या आंदोलनाची तयारी करण्यासाठी एक सभा आयोजित केली होती आणि इंग्रजांना आपल्या भारतातून बाहेर काढण्यासाठी आंदोलनाला काय नाव द्यायचे यासाठी विचार चालू होता. कोणाल काही सुचेना काय नाव द्यायचे . सर्व सभा शांत झाली आणि मुस्लिम समाजातील सलीम नावाच्या तरुणाने पहिला नारा दिला तो म्हणजे “” भारत छोडो “” म्हंजे भारत छोडोचा पहिला उठाव मुस्लिम बांधवांनी केला असं मला म्हणायचं नाही पण सुरुवात केली हे म्हणलं तर वावगं ठरणार नाही. आणि त्यावेळी सुरू झालेल्या पदयात्रेत एक व्यक्ती समोर होता आणि बघताबघता सर्व भारत भारत छोडो. मीठाचा सत्याग्रह. यासाठी भारतातील लोकांनी पदयात्रा काढली स्वार्थ होता काय?? होता तो फक्त गुलामगिरी नष्ट करण्याचा आणि या पदयात्रा आणि आंदोलनांची प्रतीपूरती म्हणून आपला देश स्वतंत्र झाला पण आजही आपणं गुलामच आहोत. पूर्वी परके राज्य करत होतें. आणि आज आपण निवडून दिलेले आपल्यावर राज्य करत आहेत. म्हंजे अजून एकवेळ लोकांना पदयात्रा काढून आपला देश आपल्या राज्यकर्त्यांच्या पासून स्वतंत्र करुन घ्यावा लागेल.
वाढती महागाई. बेरोजगारी. ऐपतीप्रमाणे शिक्षण. वैद्यकीय सेवेत भेदभाव. अनुसूचित जाती. भटक्या विमुक्त जाती. मागासवर्गीय. इतर मागासवर्गीय. योजनांचा बोजवारा. आर्थिक विकास महामंडळ निधी भेदभाव. शासकीय निमशासकीय कामांत घोटाळा. जागोजागी रेशन घोटाळा. बांधकाम कामगार नोंदणी घोटाळा. रस्ते गटारे बंधारे कालवे पूल बोगदे यामध्ये घोटाळा. भूखंड घोटाळा. चारा घोटाळा. लाॅटरी घोटाळा. वनविभाग घोटाळा. महिला असुरक्षित. बलात्कार. खून. गुंडगिरी. दहशवाद. अपहरण. घरकुल योजना घोटाळा.विविध पेन्शन योजना घोटाळा. महिला बचतगट घोटाळा. महसूल घोटाळा. विविध भरतीत घोटाळा. शेतकरी अनुदान घोटाळा. विद्यार्थी फी मध्ये घोटाळा. स्पर्धापरीक्षा घोटाळा. भ्रष्टाचार. असे विविध घोटाळे आज सर्व क्षेत्रात सुरू आहे. यासाठी सुध्दा आपणांस पदयात्रा काढून लोकांच्यात संबोधन प्रबोधन करण्याची गरज आहे. आपणांस मतदान नको कारणं आपणांस काय खासदार आमदार व्हायचं नाही समाज सुधारला तरी बस.
समाजकारण पदयात्रेचे उदाहरण म्हणजे दांडी मार्च, ज्याला मीठ मार्च, दांडी सत्याग्रह असेही म्हणतात, जो 1930 मध्ये महात्मा गांधींनी मिठावर कर लावण्याच्या ब्रिटिश सरकारच्या कायद्याच्या विरोधात काढला होता. हा नागरी कायद्याचा भंग कार्यक्रम होता. हा ऐतिहासिक सत्याग्रह कार्यक्रम 06 एप्रिल 1930 रोजी अहमदाबाद येथील साबरमती आश्रमापासून दांडी या समुद्रकिनारी असलेल्या गावापर्यंत गांधीजींसह 78 जणांनी मीठ विरोधी कायद्याच्या विरोधात हातात मीठ घेऊन पायी चालत आयोजित केला होता.विरघळली होती. भारतातील ब्रिटीश राजवटीत मिठाच्या उत्पादनावर आणि विक्रीवर मोठ्या प्रमाणात कर लादण्यात आला होता आणि मीठ ही जीवनावश्यक वस्तू असल्याने भारतातील जनतेची या कायद्यापासून मुक्तता व्हावी आणि त्यांना त्यांचे जीवनमान मिळावे यासाठी या सविनय कायदेभंग कार्यक्रमाचे आयोजन करण्यात आले होते. अधिकार. होते. कायदा मोडून सत्याग्रहींनी इंग्रजांच्या लाठ्या खाल्ल्या पण मागे फिरले नाही. गांधीजींनी 1930 मध्ये ही चळवळ सुरू केली. या चळवळीत लोकांनी गांधींसोबत पायी प्रवास करून मिठावर कर लावला.
मानवाच्या उत्पत्तीपासून निमंत्रण पत्राचा प्रवास सुरू झाला आणि तो सतत बदलत जात आहे. निमंत्रण पत्र हे एक शक्तिशाली माध्यम आहे जे आपल्याला आपल्या प्रियजनांशी ओळख करून देते.
सामाजिक, शुभ, धार्मिक, राजकीय, साहित्यिक किंवा इतर कोणताही कार्यक्रम असो, संबंधित सदस्यांना आमंत्रित करण्यासाठी निमंत्रण पत्र आमचे मित्र आहे. निमंत्रण पत्रिकेत विषय, कार्यक्रमाचे ठिकाण, तारीख इत्यादी महत्वाची माहिती उपलब्ध आहे. त्यानुसार येणारे पाहुणे त्यांचा कार्यक्रम बनवतात. निमंत्रण पत्राने त्याचा अत्यंत खडतर प्रवास कोणत्या परिस्थितीत सुरू केला आणि आज तो कोणत्या टप्प्यावर आहे,
विज्ञानाच्या प्रगतीमुळे दळणवळणाचे साधन म्हणून टेलिग्राम आणि टेलिफोनच्या माध्यमातून संपर्क वाढू लागला. छपाई यंत्राचा शोध लागला आणि निमंत्रण पत्रिका छापल्या गेल्या. हळूहळू भाषाही सुधारत गेली. निमंत्रण पत्रांमध्ये संपूर्ण गावाऐवजी एका पत्रात एका कुटुंबाची नावे लिहिली होती. त्यात संख्यात्मक वाढ झाली. स्थानिक किंवा जवळची निमंत्रण पत्रे हाताने पाठविली जात होती आणि दूरची पत्रे पोस्टाद्वारे पाठविली जात होती.
मंदिरांना भेट देण्यासाठी, तीर्थक्षेत्रांवर स्नान करण्यासाठी, सत्संगासाठी विशेष प्रसंगी याला पदयात्रा म्हणतात.
आपल्या सनातन धर्मात त्यागाचे महत्त्व सांगितले आहे. भोगाने आध्यात्मिक प्राप्ती होत नाही. या भौतिक जगात भोगामुळेच रोग निर्माण होतात आणि अधोगती होते पण प्रगतीच्या मार्गासाठी त्यागाचा मार्ग स्वीकारावा लागतो.पदयात्रा किंवा पायी चालणे हा देखील त्यागाचाच एक प्रकार आहे.
पदयात्रेच्या मार्गावर येणाऱ्या ठिकाणी सत्संग, प्रवचन, औषध वाटप, भित्तीपत्रक, जनजागृती, पीडितांची सेवा अशी अनेक सेवाभावी कामे आहेत, जी वाहन-प्रवासापेक्षाही अवघड आहेत.
म्हणूनच युगानुयुगे पदयात्रा काढल्या जात आहेत.
मोर्चा कधी काढला जातो?
सामुहिक मेळावे-कुंभ उत्सव, मंदिर उत्सव, विशेष सत्संग, मनोकामना पूर्ण करणे इत्यादींचा लाभ घेण्यासाठी स्थानिक परिस्थिती व संधी पाहून पायी पदयात्रेसाठी
कोणते ठिकाण योग्य आहे?
ज्या ठिकाणी तीर्थयात्रेचा उद्देश सात्विक असतो, जनतेची हानी होत नाही, ऋषीमुनींची सेवा करण्याची संधी मिळते आणि त्यांचे अमृत वचन व आशीर्वाद प्राप्त होतात अशा सर्व ठिकाणी पदयात्रा शुभ आहेत.
कोण सहभागी होऊ शकतो?
ज्यांच्या मनात त्यागाची भावना आहे, शरीराने निरोगी आहेत, मनात परोपकाराचे उद्दिष्ट आहे, पापमुक्त व्हायचे आहे, असे लोक एकट्याने किंवा समूहाने फिरायला भाग घेऊ शकतात.
पदयात्रा कोणताही हेतू स्वार्थ मनांत घेऊन करण्यात येवू नये. पदयात्रा लोकांचे हित. सर्व बोगस प्रकार. विविध घोटाळे. गोरगरीब लोकांचे हाल. लुट हे करणारे कोणत्याही पक्षांचे असो कोणत्याही संघटना सेवाभावी संस्था यांच्याकडून होणारी लुट थांबविण्यासाठी केलं तर बरं आहे.
बांधकाम कामगार व इतर श्रमजीवी कर्मचारी युनियन इस्लामपूर
रुग्ण हक्क व अधिकार समिती सांगली जिल्हा
रेशन अधिनियम कायदा 2013 रक्षक समिती सांगली जिल्हा
माहिती अधिकार नियोजन समिती सांगली जिल्हा
मौलाना आझाद विचार मंच सांगली जिल्हा
भ्रष्टाचारविरोधी जनआक्रोश महाराष्ट्र राज्य पश्चिम महाराष्ट्र उप अधक्ष
संस्थापक अध्यक्ष अहमद नबीलाल मुंडे 9890825859