*ज्येष्ठ कवी लेखक श्रीकांत धारकर लिखित अप्रतिम लेख*

*वंदे मातरम – १५० वर्षांचा गौरवशाली प्रवास*

“वंदे मातरम” — या दोन शब्दांत संपूर्ण भारताचा आत्मा आहे. मातृभूमीच्या चरणी अर्पण झालेलं हे गीत केवळ शब्द नाहीत, तर ते राष्ट्राच्या स्वाभिमानाची, स्वातंत्र्यलढ्याच्या ज्वालेची आणि जनमानसातील एकतेची सजीव प्रेरणा आहेत. २०२५ साली या गीताला पूर्ण १५० वर्षे पूर्ण होत आहेत — हा क्षण भारतीय इतिहासातील अभिमानाचा आणि आत्मपरिक्षणाचा आहे.

१८७५ मध्ये बंकिमचंद्र चट्टोपाध्याय यांनी “आनंदमठ” या त्यांच्या ऐतिहासिक कादंबरीतून “वंदे मातरम” हे गीत दिलं. त्या काळात भारत इंग्रजांच्या अधिपत्याखाली होता; जनतेच्या मनात निराशा, भीती आणि गुलामगिरीचं ओझं होतं. पण या एका गीताने लोकांच्या हृदयात अभूतपूर्व आत्मविश्वास जागवला. “वंदे मातरम” म्हणजे – “हे माझ्या मातृभूमी, तुझ्या वंदनासाठी माझं संपूर्ण अस्तित्व अर्पण आहे.”

या गीतातील शब्दांमध्ये केवळ भावनाच नाहीत, तर एक विचार, एक क्रांती दडलेली होती. “सुजलां सुफलां मलयजशीतलां, शस्यश्यामलां मातरम्…” – या ओळींनी भारतभूमीचं स्वरूप साकार केलं. हिरवीगार शेती, मंद वारा, सुवासिक फुले, शस्यशामल शेतं — हे सगळं म्हणजे आपली माता. बंकिमबाबूंनी केवळ देशाचं वर्णन केलं नाही, तर त्या मातेला साक्षात देवतेचं स्थान दिलं.

स्वातंत्र्यलढ्यात हे गीत क्रांतीचं घोषवाक्य बनलं. लाल-बाल-पाल, अरविंद घोष, महात्मा गांधी, नेताजी सुभाषचंद्र बोस, अशा थोर देशभक्तांच्या ओठांवर “वंदे मातरम” सतत घुमत असे. १९०५ मध्ये बंगालचे विभाजन झाल्यावर कोलकात्याच्या रस्त्यांवर “वंदे मातरम”चे नारे दुमदुमले आणि इंग्रज सत्तेला हादरे बसले. याच गीताने देशातील युवकांमध्ये “आपण भारतीय आहोत” ही जाणीव प्रखर केली.

आज १५० वर्षांनंतर, हे गीत केवळ इतिहासातील एक पान नाही, तर आजही ते आपल्याला समाजजागृतीचा धडा देतं. देशात प्रगती झाली, तंत्रज्ञान आलं, पण देशप्रेमाचं मूळ मूल्य जपणं हेच “वंदे मातरम” शिकवतं. आज जेव्हा आपला समाज जात, भाषा, प्रांत या सीमांनी विभागला जातो, तेव्हा या गीताची आठवण करून देणं अत्यावश्यक आहे — कारण हे गीत सांगतं, “आपण सर्वजण एका मातेची संतती आहोत.”

“वंदे मातरम” हे केवळ गीत नाही, तर एक ऊर्जा आहे, एक प्रेरणा आहे, एक विचारप्रवाह आहे. आजच्या युवकांनी या शब्दांचा अर्थ समजून घेतला पाहिजे. फक्त देशाच्या तिरंग्याला सलाम करून चालणार नाही, तर आपल्या कृतीतून देशाला वंदन करावं लागेल. देशप्रेम म्हणजे केवळ रणांगणावर लढणं नव्हे, तर आपल्या कार्यातून, प्रामाणिकतेतून आणि समाजहिताच्या भावनेतून मातृभूमीचं ऋण फेडणं होय.

“वंदे मातरम” हे गीत भारताच्या संविधानातही राष्ट्रीय गीत म्हणून मान्य आहे. जेव्हा आपण शाळेत, सभा-समारंभात किंवा राष्ट्रीय पर्वांवर हे गीत म्हणतो, तेव्हा मनात अभिमानाने थरकाप होतो — कारण त्या स्वरांमध्ये आपल्या स्वातंत्र्यलढ्याचं रक्त मिसळलेलं आहे, शहीदांच्या बलिदानाचं तेज झळकतं.

आज या १५० वर्षांच्या प्रवासात आपण आधुनिक भारत घडवला आहे, पण “वंदे मातरम”ची शिकवण आपल्याला सतत जागवत राहते —

की देश प्रथम, आपण नंतर.

की माता, तिची माती, तिचं गौरव गान — हेच आपलं धर्मस्थान.

चलो, या १५०व्या वर्षात पुन्हा एकदा त्या शब्दांचा नाद करूया

वंदे मातरम!

ही घोषणा केवळ ओठांवर नव्हे, तर अंत:करणात रुजली पाहिजे.

तेव्हाच आपण खऱ्या अर्थाने या गीताचा सन्मान करू, आणि भारतमातेच्या चरणी आपलं सर्वोच्च वंदन अर्पण करू.

वंदे मातरम! जय हिंद! 🇮🇳

श्रीकांत धारकर

बुलढाणा