*जागतिक साहित्य कला व्यक्तित्व विकास मंचचे सन्मा. सदस्य कवी संजय धनगव्हाळ यांच्या “हिरव्या हिरव्या श्रावणात” कवितेचे कवी- आदरणीय जयराम मोरे यांनी केलेले रसग्रहण*

*हिरव्या हिरव्या श्रावणात*

*************************

हिरव्या हिरव्या श्रावणात

बरसती पाऊस धारा

अंगाभोवती पिंगा घालतो

गार गार गारवा

हिरव्या हिरव्या श्रावणात

हिरवे झाले रानं

हिरव्या हिरव्या डोंगराचे

किती गाऊ गुणगान

हिरव्या हिरव्या श्रावणात

पाऊस झाला शिरजोर

खळखळ वाहे झरे झिरवे

थुईथुई नाचतो मोर

हिरव्या हिरव्या श्रावणात

काय हिरवळीचा थाट

हिरवळीच्या कुशीत शिरली

नागमोडी वाट

हिरव्या हिरव्या श्रावणात

गारव्याची मिठी

दऱ्याखोऱ्यात झाली

झाडा झुडपांची दाटी

हिरव्या हिरव्या श्रावणात

मैना मंजूळ गाण गाते

चिंब चिंब भिजताना

कळी हळूच उमलते

हिरव्या हिरव्या श्रावणात

बहर फुलांचा फुलतो

पाना फुलांच्या वेलीवर

झुला लाजाळूचा झुलतो

हिरव्या हिरव्या श्रावणात

सुगंध देते माती

निळ्या निळ्या आभाळात

पाखरे सैरभैर होती

हिरव्या हिरव्या श्रावणात

झाले कोवळे ऊन

इंद्रधनूच्या सप्तरंगात

उजळून गेला श्रावण

*✒️संजय धनगव्हाळ*

कवी जयराम मोरे यांचे समीक्षण….👇🏻

संजय धनगव्हाळ (कुसुमाई) यांच्या “हिरव्या हिरव्या श्रावणात” या कवितेत श्रावण महिन्याचं निसर्गवैभव, ग्रामीण जीवनाशी असलेला त्याचा भावनिक संबंध, आणि पावसाच्या ऋतूतील रंग-गंध-ताल यांचं अप्रतिम चित्रण दिसून येतं. कवितेत प्रत्येक कडव्यात “हिरव्या हिरव्या श्रावणात” या ओळीचा पुनरुच्चार केल्यामुळे एक लयबद्धता निर्माण होते, जणू पावसाच्या धारांसारखा पुनःपुन्हा उमटणारा आवाज. ही पुनरुक्ती फक्त अलंकारिक सौंदर्य वाढवत नाही तर वाचकाला एका ठरावीक भावविश्वात बांधून ठेवते.

कवितेतील पहिल्या काही कडव्यांत पावसाच्या सरांनी व्यापलेली रानं, डोंगर, झरे, मोराचा नाच अशा दृश्यांची मांडणी होते. येथे कवी निसर्गाचा फक्त बाह्य देखावा सांगत नाही तर त्याच्या आनंदाची अनुभूतीही वाचकाला देतो. “गार गार गारवा”, “थुईथुई नाचतो मोर” अशा वाक्यांतून ध्वन्यात्मक सौंदर्य उमटतं.

मध्यभागी कविता नागमोडी वाट, गारव्याची मिठी, दऱ्याखोऱ्यातील दाटी, मैनाचं गाणं, चिंब भिजणारी कळी यांचं चित्रण करते. इथे निसर्ग फक्त दूरून पाहायचा विषय नाही, तर तो वाचकाला आपल्यात सामावून घेतो. विशेष म्हणजे कवीने पाचही इंद्रियांना स्पर्श करणारी प्रतिमा दिली आहे — डोळ्यांना हिरवी रानं व डोंगर, कानांना पावसाचा आवाज व पक्ष्यांचं गाणं, नाकाला मातीचा सुगंध, त्वचेला गारव्याचा स्पर्श, आणि मनाला फुलांचा बहर.

शेवटच्या भागात निसर्गातील रंग आणि प्रकाशाचा खेळ अधोरेखित होतो. “निळ्या निळ्या आभाळात पाखरे सैरभैर होती” आणि “इंद्रधनूच्या सप्तरंगात उजळून गेला श्रावण” या ओळींनी कविता उत्कर्षबिंदूला पोहोचते. येथे कवी निसर्गाच्या परिपूर्णतेचं दर्शन घडवतो.

भाषाशैली साधी, पण लयदार आहे. प्रत्येक कडवं चार ओळींत बांधलेलं असून त्यात एकसंध लय आणि भावसुसंगती आहे. उपमा, पुनरुक्ती आणि ध्वन्यनुकरण यांसारख्या अलंकारांचा प्रभावी वापर दिसतो. कविता वाचताना जणू श्रावणातील एखाद्या ग्रामीण गावी पावसात फेरफटका मारत आहोत असा भास होतो.

कवितेची एक महत्त्वाची ताकद म्हणजे तिचं दृश्यात्मक आणि संवेदनशील चित्रण. कवीने केवळ निसर्गाचं वर्णन केलं नाही, तर वाचकाला त्या क्षणांचा प्रत्यक्ष अनुभव घेण्यास भाग पाडलं आहे. हेच ग्रामीण काव्यपरंपरेतल्या उत्तम रचनांचं वैशिष्ट्य असतं.

तथापि, समीक्षात्मक दृष्टीने पाहिल्यास, प्रत्येक कडव्यात “हिरव्या हिरव्या” या शब्दाची पुनरुक्ती कधी कधी एकसुरी होण्याचा धोका निर्माण करते. जरी ही पुनरावृत्ती लयीसाठी आणि संकल्पनेसाठी आवश्यक असली, तरी काही ठिकाणी तिची विविध रूपं वापरून नवीनता आणता आली असती. तसेच, पावसाच्या ऋतूतील निसर्गाबरोबरच मानवी जीवनातील भावनिक किंवा सामाजिक संदर्भ अधिक खोलवर गुंफले असते, तर कवितेला आणखी स्तर मिळाले असते.

एकूणात, “हिरव्या हिरव्या श्रावणात” ही कविता श्रावण ऋतूचं एक जिवंत, रंगीत आणि भावस्पर्शी चित्र उभं करते. ती वाचकाला निसर्गाच्या कुशीत नेऊन बसवते, पावसाच्या सरींत भिजवते, आणि गारव्याच्या मिठीत गुंफते. ग्रामीण जीवनाशी असलेली तिची जवळीक, निसर्गाच्या वर्णनातील कोमलता आणि लयीतील गोडवा यामुळे ही रचना स्मरणीय ठरते.

—