मुंबई :

महिला बचत गटांचे सबलीकरण आणि सक्षमीकरण करण्याचे काम दोन तपांपेक्षा अधिक काळ करत असलेल्या *शिव उद्योग संघटनेचे अध्यक्ष दीपक विठ्ठल काळीद* यांची आमचे *मुलाखतकार गुरुदत्त दिनकर वाकदेकर* यांनी घेतलेली मुलाखत..

*गुरुदत्त:* भारतातील महिला बचत गटांची सद्यःस्थिती काय आहे? त्यांच्यासमोर कोणती आव्हाने आहेत आणि आपण त्यांना कसे तोंड देऊ शकतो?

*दीपक काळीद:* २००५ मध्ये भारतात महिला बचत गट सुरू करण्यात आले, परंतु विविध सरकारी उपक्रम आणि निधी असूनही, प्रगती मंदावली आहे. महिलांना खऱ्या अर्थाने सक्षम बनवण्याऐवजी केवळ मोफत प्रशिक्षण, मशीन आणि कर्ज मिळवण्यासाठी अनेक गट तयार करण्यात आले. यामुळे शाश्वतता आणि परिणामकारकतेचा अभाव निर्माण झाला आहे.

*गुरुदत्त:* आपण या आव्हानावर मात करून महिला बचत गटांना खऱ्या अर्थाने सक्षम कसे करू शकतो?

*दीपक काळीद:* यासाठी सहकार्य महत्त्वाचे आहे. सरकारी यंत्रणा, एनजीओ, फाऊंडेशन आणि महिला बचत गटांसह सर्व सहभागींना एकत्र आणून एक समान उद्दिष्ट साध्य करण्यासाठी आपण काम केले पाहिजे. संसाधने, कौशल्ये आणि सर्वोत्तम पद्धतींची देवाणघेवाण करून, आपण एक सहाय्यक परिसंस्था तयार करू शकतो जी उत्पादन आणि उत्पन्न वाढ करू शकते.

*गुरुदत्त:* शिव उद्योग संघटना महिला बचत गटांसोबत कार्यरत आहे. तुम्ही तुमच्या कामातून कोणता अनुभव सामायिक करू शकता?

*दीपक काळीद:* आमच्या अनुभवातून असे दिसून आले आहे की, जेव्हा महिलांना योग्य समर्थन आणि संसाधने दिली जातात तेव्हा त्या उद्योजक, व्यवस्थापक आणि नेते म्हणून उत्कृष्ट कामगिरी करू शकतात. आम्ही आमच्या उपक्रमांद्वारे हे प्रत्यक्ष पाहिले आहे, जे महिला बचत गटांना प्रशिक्षण, मार्गदर्शन आणि बाजारपेठ उपलब्ध करून देण्यावर लक्ष केंद्रित करतात.

*गुरुदत्त:* शिव उद्योग संघटना महिला बचत गटांना मदत करण्यासाठी कोणते विशिष्ट उपक्रम हाती घेत आहे?

*दीपक काळीद:* आम्ही महिलांना सेवा क्षेत्रातील व्यवसाय सुरू करण्यात मदत करण्यासाठी काम करत आहोत, जसे की बालसंगोपन, ज्येष्ठ नागरिक आणि रुग्णांची काळजी, तसेच घरकाम, बागकाम आणि विपणन. आमचा विश्वास आहे की ही क्षेत्रे महिलांसाठी उत्कृष्ट आणि उत्पन्न मिळविण्यासाठी प्रचंड संधी देतात.

*गुरुदत्त:* आमचे वाचक यात कसे सहभागी होऊ शकतात आणि या उपक्रमाला पाठिंबा देऊ शकतात?

*दीपक काळीद:* आम्ही इच्छुक सरकारी संस्था, निम सरकारी संस्था, स्वयंसेवी संस्था आणि व्यक्तींना या प्रयत्नात सहभागी होण्यासाठी आमंत्रित करतो. एकत्रितपणे, आपण महिला बचत गटांच्या जीवनात अर्थपूर्ण बदल घडवून आणू शकतो आणि भारताच्या आर्थिक विकासात योगदान देऊ शकतो. महिला सक्षमीकरण करायचे ह्यावर सर्वांचेच एकमत आहे, ह्यात केंद्र सरकार, राज्य सरकार, माविम, उमेद तसेच अनेक फाऊंडेशन जसे आयसीआयसीआय, स्वदेश आणि इतर ह्यांनी देखील सीएसआर अंतर्गत आपला हातभार लावला आहे. त्यामुळे बऱ्याच प्रमाणात जागरूकता निर्माण झाली, काही बचत गटांचे उद्योग सुद्धा सुरू झाले पण उद्दिष्ट गाठण्याच्या दृष्टीने वाटचाल पुढे जात नाही, कारण मोफत प्रशिक्षण, मोफत मशीन, अनुदान, कर्ज ह्या सुविधा मिळण्यासाठी बरेच बचत गट निर्माण झाले, आलेल्या अनुदानातून, कर्जातून बरेच बचत गट सावकार बनले आणि व्याजाने पैसे देण्याचा व्यवसाय सुरू करू लागले त्यामुळे त्यांनी काहीतरी उद्योग करावा ह्याला हरताळ फासला गेला. हे कमी म्हणून की काय राजकीय पक्षांनी ह्यात उडी घेतली आणि मग बचत गटांचे देखील अमुक एका पक्षाचे होऊन त्यांच्या प्रचारात कार्यरत झाले. सर्वच जण महिला सक्षमीकरण व्हावे ह्यासाठी प्रयत्न करत होते, परंतु ही लढाई मला १८५७ मधील स्वातंत्र्य लढ्यासारखी प्रतीत होते, उद्दिष्ट एकच पण प्रयत्न वेगवेगळे, त्यामुळे उद्दिष्ट गाठणे कठीण. अगदी देशाचे पंतप्रधान देखील ह्यांच्याशी संपर्क करत होते त्यामुळे प्रसिध्दी, प्रतिष्ठा सुद्धा मिळत होती. देशातील सर्व बचत गट खऱ्या अर्थाने कार्यरत झाले तर आपल्या अर्थ व्यवस्थेवर मोठ्या प्रमाणात ह्याचा परिणाम दिसेल. ह्यासाठी सर्वांनी एकजूट होऊन ही लढाई लढल्यास विजय निश्चित मिळेल. ह्यासाठी सहकाराचा अवलंब करून सर्वांचे मनुष्यबळ एकत्र करून काम करण्याची आवश्यकता आहे.